Κατά μήκος μιας πολυσύχναστης λεωφόρου της Πάφου βρίσκεται ένα ταπεινό ισόγειο σπίτακι, από αυτά που υπάρχουν διάσπαρτα στις παλαιότερες γειτονιές της Κύπρου. Κάποτε μπορεί να ήταν ένα συνηθισμένο οικογενειακό σπίτι. Σήμερα, φιλοξενεί ένα διαφορετικό είδος οικογένειας. Τα δωμάτια που κάποτε πλαισίωναν γιορτινά δείπνα και παιδικά παιχνίδια, τώρα φιλοξενούν το «The Learning Refuge/Καταφύγιο Μάθησης», ένα καταφύγιο για την κοινότητα όπου οι αιτούντες άσυλο και οι πρόσφυγες έρχονται μαζί για να συνδεθούν, να μάθουν και να ανακτήσουν κάποια σταθερότητα στην καθημερινή τους ζωή.
Η Μαίρη, που κατάγεται από το Λονδίνο και ζει στην Κύπρο τα τελευταία 18 χρόνια, ανοίγει την πόρτα και με καλωσορίζει μέσα. «Πέρασε», λέει, ενώ επισκέπτες πηγαινοέρχονται στο φόντο. «Πέρασε. Θα έρθω σε ένα λεπτό. Μπορεί να πάρει λίγο χρόνο. Αυτό συμβαίνει πάντα όταν θέλω να κάνω μια συζήτηση», λέει γελώντας, καθώς γυναίκες με μικρά παιδιά και εθελοντές μπαινοβγαίνουν. «Αυτός είναι ο κήπος μας», λέει, οδηγώντας με. «Θα σας ξεναγήσω πρώτα, για να δείτε τον χώρο μας».
Η ατμόσφαιρα είναι ζεστή και χαοτική με τον καλύτερο τρόπο. «Δώσε μου πέντε λεπτά, θα δείξω σε αυτή την κυρία το σπίτι», λέει σε μια νεαρή μητέρα που ζητά την προσοχή της. Η ξενάγηση συνεχίζεται στους διάφορους χώρους: η αίθουσα δωρεών είναι ο χώρος όπου, όσοι έρχονται μπορούν να βρουν ρούχα και είδη οικιακής χρήσης. Δίπλα της υπάρχει μια άλλη μικρή αίθουσα με στοίβες από είδη τέχνης και υλικά. Απέναντι, όπου πιθανώς βρισκόταν το σαλόνι, είναι η ζώνη διδασκαλίας, ένα δωμάτιο με τραπέζια εργασίας που περιβάλλονται από βιβλιοθήκες. Εδώ μαζεύονται τα παιδιά τις Τετάρτες για χειροτεχνίες και εδώ βοηθούν οι εθελοντές. Όπως η Μαρίνα, που κατάγεται από τη Ρωσία. «Νομίζω ότι άρχισα να κάνω εθελοντισμό εδώ πριν από περίπου τρία χρόνια», λέει η Μαρίνα, περιγράφοντας το καταφύγιο ως «Ένα υπέροχο μέρος. Λειτουργεί ομαλά, ακόμη και μέσα στο χάος των παιδιών, των γονιών και των ατελείωτων ιστοριών εκτοπισμού».
Τα μαθήματα
Θυμάται όταν έφτασε ξαφνικά μια μαζική εισροή ασυνόδευτων ανηλίκων στην Πάφο. «Ήταν κυρίως αγόρια από την Αφρική που έμεναν σε ένα ξενοδοχείο. Τότε ήταν που ξεκίνησα». Πολλά από αυτά τα παιδιά ήταν γαλλόφωνα και, επειδή μιλάει γαλλικά, προσφέρθηκε να βοηθήσει. Συνέχισε με μαθήματα ραπτικής που εξελίχθηκαν σε δημιουργικές συναντήσεις, ειδικά με τα κορίτσια, και αργότερα προστέθηκαν μαθήματα μαθηματικών και αγγλικών. Μερικοί νέοι, ειδικά από το Αφγανιστάν, αποδείχθηκαν εξαιρετικά έξυπνοι και τώρα στοχεύουν σε κορυφαίες θέσεις εργασίας μετά τα 18 τους. Οι εθελοντές τους βοηθούν να γράψουν βιογραφικά και να μάθουν αρκετά αγγλικά για να βρουν δουλειά και να προχωρήσουν. «Τα παιδιά έρχονται συχνά αργά το απόγευμα. Μερικές γυναίκες παίρνουν χειροτεχνίες στο σπίτι, τις ολοκληρώνουν και τις επιστρέφουν τις Τετάρτες. «Σήμερα κάνουμε ραπτική», εξηγεί και αυτά τα χειροποίητα αντικείμενα πωλούνται σε παζαράκια, με τα έσοδα να επιστρέφονται στις δημιουργούς τους», προσθέτει.
Τα σχέδια για μελλοντικές εκδηλώσεις συνεχίζουν να εξελίσσονται, επηρεαζόμενα από τον αριθμό των διαθέσιμων εθελοντών. «Όλα εξαρτώνται από το πόσοι εθελοντές μπορούν να είναι εδώ», λέει η Μαίρη αναγνωρίζοντας την ακούραστη προσπάθεια που γίνεται από πίσω. Πρόσφατα, πραγματοποιήθηκε ένα απίστευτο σχολικό πρόγραμμα: χάρη σε μια δωρεά 10.000 ευρώ από μια εκκλησιαστική ομάδα στην οποία συμμετέχει η Τζάκι, μια από τις εθελόντριες, μπόρεσαν να αγοράσουν παπούτσια και στολές για περίπου 60 οικογένειες. Αυτού του είδους οι προσπάθειες υποστήριξης εκτείνονται πολύ πέρα από τις ώρες των εργαστηρίων στο καταφύγιο και απαιτούν συντονισμό, ενέργεια και αφοσίωση των εθελοντών.
Η υποστήριξη
Πέρα από τις δωρεές η υποστήριξη που προσφέρεται είναι συχνά άμεση και πρακτική. «Από τη βοήθεια σε οικογένειες που αντιμετωπίζουν απειλές έξωσης ή έχουν μείνει πίσω στην πληρωμή λογαριασμών, στο να συνοδεύσεις κάποιον σε μια δημόσια υπηρεσία μέχρι το να του κρατήσεις το χέρι ώστε να μην νιώσει μόνος ή απορριφθεί. Είναι σαν να πηγαίνεις στο σπίτι της γιαγιάς σου», λέει η ίδια. «Ακόμη κι αν δεν μπορούμε να τα διορθώσουμε όλα, εδώ νιώθουν ασφαλείς».
Η Μαίρη, δημιουργός μωσαϊκών και μαμά πλήρους απασχόλησης στο σπίτι, εξηγεί πώς ξεκίνησαν όλα. «Ήταν γύρω στο 2015-2016. Μια κυρία από την εκκλησία μου γνώριζε μια μητέρα από τη Συρία και ανέφερε ότι τα παιδιά της δυσκολεύονταν πολύ στο σχολείο. Δεν τα κατάφερναν, περνούσαν δύσκολα. Έτσι, μερικές από εμάς, τρεις μαμάδες στην αρχή, αποφασίσαμε να κάνουμε κάτι. Εγώ είπα, 'δεν μπορώ να διδάξω γλώσσα, αλλά μπορώ να κάνω τέχνη, μωσαϊκά, κάτι δημιουργικό'. Μια άλλη ανέλαβε να διδάσκει ελληνικά και μια τρίτη ερχόταν απλώς για να βοηθάει όπου μπορούσε».
«Στην αρχή, βρισκόμασταν στο σπίτι μιας από τις Σύριες γυναίκες για κάθε μάθημα», θυμάται η Μαίρη. «Σιγά-σιγά, η πρωτοβουλία μεγάλωσε. Μία από τις εθελόντριες κατάφερε να βρει ένα μικρό διαμέρισμα σε άλλη περιοχή της Πάφου, πολύ πιο κατάλληλο για τις ανάγκες μας». Ακολούθησαν χρόνια συνεργασίας με την Caritas, μέσα από προγράμματα σίτισης που εξυπηρετούσαν έως και 30 οικογένειες τον μήνα, μια συνεργασία που συνεχίζεται μέχρι σήμερα, κυρίως στον τομέα της διανομής τροφίμων. Αν και η οργάνωση εδρεύει στη Λευκωσία, οι δεσμοί της με την τοπική εκκλησία της Πάφου βοήθησαν σημαντικά στη χρηματοδότηση του τότε χώρου.
«Ακριβώς όταν σκεφτόμασταν να μετακομίσουμε, ξέσπασε η πανδημία της Covid. Συνεχίσαμε να λειτουργούμε κατά τη διάρκεια των lockdowns, οδηγώντας και παραδίδοντας πράγματα στις οικογένειες. Και μόλις άρχισαν να αίρονται οι περιορισμοί, βγήκα για μια βόλτα, είδα αυτό το παλιό σπίτι να ανακαινίζεται και σκέφτηκα, γιατί όχι; Μπήκα μέσα και ρώτησα. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας είχα επιτέλους χρόνο να υποβάλω αιτήσεις για χρηματοδότηση. Και ήμασταν απίστευτα τυχεροί. Αισθανόμουν πραγματικά ότι ήταν γραφτό να γίνει. Υπάρχει μια οργάνωση στο Ηνωμένο Βασίλειο που ονομάζεται Passionists Congregation UK & Ireland. Ένας φίλος μου είπε ότι παρακολουθούσαν το έργο μας στο Facebook. Σκέφτηκα, δεν χάνω τίποτα, να ρωτήσω αν θα ήθελαν να μας στηρίξουν. Μας απάντησαν θετικά. Προσφέρθηκαν να μας βοηθήσουν με το ενοίκιο για δύο ή τρία χρόνια. Ο επικεφαλής της οργάνωσης εκείνη την εποχή ήταν πολύ αφοσιωμένος στην ιδέα, παρόλο που δεν τον είχαμε συναντήσει ποτέ. Απλά ένιωθε ότι το έργο μας άξιζε τον κόπο. Μας έδωσαν υποστήριξη τα πρώτα χρόνια και συνεχίζουν να μας βοηθούν μέχρι σήμερα», προσθέτει.
Σε αυτό τον οργανισμό γίνεται τώρα αναδιάρθρωση και η Μαίρη αναγνωρίζει ότι το Καταφύγιο Μάθησης μπορεί να χρειαστεί νέες πηγές χρηματοδότησης, τοπικές, κυβερνητικές, εκκλησιαστικές ή άλλες. «Είμαστε ένας πολύτιμος οργανισμός για την κοινότητα», λέει, αναλογιζόμενη τον μοναδικό ρόλο που διαδραματίζουν, ο οποίος δεν μπορεί να αντικατασταθεί εύκολα από μεγαλύτερες ΜΚΟ ή φορείς κοινωνικής πρόνοιας.
Σε πολλές περιπτώσεις, καλύπτουν κενά που δεν καλύπτουν τα επίσημα συστήματα: από την τακτική υποστήριξη των μονογονεϊκών μητέρων έως την αντιμετώπιση ζητημάτων ενδοοικογενειακής βίας, διακριτικά και με ευαισθησία. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι μια γυναίκα που βοήθησαν για πάνω από έναν χρόνο, αφού δραπέτευσε από μια κακοποιητική σχέση και αγωνιζόταν να λάβει κοινωνική πρόνοια. Παρά την πολυπλοκότητα των προκλήσεων, τις νομικές προσφυγές, τη σύγχυση γύρω από τη νόμιμη ένταξη και τη συναισθηματική πίεση στις οικογένειες, η ομάδα επιμένει. Υποστηρίζουν οικογένειες ανεξάρτητα από το καθεστώς τους, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που είναι τεχνικά χωρίς χαρτιά, επειδή χωρίς αυτή τη βασική υποστήριξη, οι άνθρωποι αυτοί δεν έχουν κανένα τρόπο να επιβιώσουν.
Το Καταφύγιο Μάθησης λειτουργεί πλέον ως εγγεγραμμένος σύλλογος, με περισσότερα από είκοσι μέλη και διοικητικό συμβούλιο, η Μαίρη περιγράφει τη λειτουργία του ως «συντονισμένη με ένα ελαφρώς χαοτικό τρόπο». Το μοντέλο βασίζεται σε εθελοντές που προσφέρουν τις δεξιότητές τους. Όλοι εδώ μπορούν να προσφέρουν όπως θέλουν στον χρόνο που μπορούν», λέει.
Η ομάδα των εθελοντών στο Καταφύγιο Μάθησης είναι εξίσου πολυπολιτισμική με την κοινότητα που εξυπηρετεί. Με γυναίκες από τη Συρία, τη Ρωσία, τη Σρι Λάνκα, τις ΗΠΑ, την Αγγλία και την Κύπρο, η σύνθεση αλλάζει συνεχώς, αλλά μια βασική ομάδα παραμένει σταθερή. Η Μαρίνα, η Σάθια, η Λιν και η Ραχάμπ είναι αναπόσπαστα μέλη. Η Ραχάμπ, αραβόφωνη εθελόντρια από την αρχή της πρωτοβουλίας, λειτουργεί όχι μόνο ως βασική μεταφράστρια αλλά και ως γέφυρα επικοινωνίας για δεκάδες οικογένειες.
Το κέντρο έχει επίσης την έγνοια στα παιδιά, ειδικά σε εκείνα που κινδυνεύουν να απομακρυνθούν από το σχολείο ή να περιθωριοποιηθούν. Ένα από αυτά είναι ένα αγόρι που περνά συχνά από το κέντρο. «Ξέρω ότι θα μπορούσε να πάρει λάθος δρόμο, αλλά δεν τον εγκαταλείπουμε. Του δίνουμε μικρές δουλειές, του μιλάμε. Χρειάζεται αυτή την προσοχή».
«Αν αποσπάσεις το βλέμμα σου από μια κοινότητα, όλα καταρρέουν», λέει αναφερόμενη σε όσα έλαβαν χώρα στη Χλώρακα πριν τρία σχεδόν χρόνια. «Η υποστήριξη και η ευθύνη πρέπει να πάνε μαζί», τονίζει. Πιστεύει ότι η πόλη χρειάζεται περισσότερα μέρη όπως αυτό. «Αν κάθε περιοχή είχε το δικό της μικρό κέντρο, δεν νομίζω ότι θα συνέβαιναν αρνητικές καταστάσεις. Η προσωπική επαφή φέρνει μαζί της τον σεβασμό, χωρίς προσπάθεια». Και η λύση είναι εφικτή. «Ένας δήμος θα μπορούσε να πάρει ένα άδειο σπίτι, να το παραδώσει σε εθελοντές και να πει: ‘Ας δούμε τι μπορείτε να κάνετε μ’ αυτό’. Δεν έχουμε τίποτα να χάσουμε. Μόνο να κερδίσουμε».
